بنام اویی که اوست
شاید شما هم این قطعه شعر را شنیده باشید و یا آن ضرب المثل که می گوید:
«گیرم پدر تو داشت اسب یدک، چه به من گیرم پدر من داشت باغ ونک، چه به تو »
اما این ونک کجاست که باغ ها و میوه هایش، این چنین، روزگاری بر زبان ها فرمانروایی می کرده است.
میدان ونک و خیابان های اطراف آن را که کمتر تهرانی است ندیده باشد اما آنچه در این جا از آن سخن می گویم بسی کهن تر از آن است، « ده ونک ».
محله ای بسیار کهن که در گذشته از روستاهای ییلاقی اطراف تهران بوده اما اکنون دستخوش دگرگونی های بسیاری شده ولی هنوز هم می توان رگ های پرخروش زندگی را در این قلب تپنده ی تهران احساس کرد. محله ای گرم و صمیمی با مردمانی میهمان نواز، با خانه هایی برجای مانده از دهه های پیش در کنار آپارتمان های نوساز قد برافراشته.
بر اساس اسناد منتشر شده از سازمان برنامه، مرکز آمار ایران، با نام مجموعه « فرهنگ آبادی های کشور » که در سال 1348 خورشیدی تهیه شده ده ونک روستایی بوده متعلق به شهرستان شمیران از استان مرکزی که به همراه چند روستای دیگر از جمله فرح زاد، اوین، درکه، سعادت آباد، خوردین و ... به دهستان حومه تعلق داشته است. جمعیت ده ونک در سال 1348 ، 2207 تن و شامل 427 خانوار بوده است.
با گذر زمان و گسترش شهر تهران، این روستا و بسیاری روستاهای دیگر در محدوده شهری قرار گرفت ولی هنوز برخی از ویژگی های یک روستا را می توان در آن یافت.
محله ده ونک اکنون در ناحیه 1 منطقه 3 شهرداری تهران قرار دارد و از غرب به بزرگراه چمران، از شمال به باغ بزرگ ونک و خیابان پیروزان، از شرق به خیابان شیخ بهایی و از جنوب به بالاتر از خیابان ملاصدرا محدود می شود.
برای ورود به ده ونک می توان از خیابان شیخ بهایی راه خیابان ده ونک را در پیش گرفت و به میدان اصلی ده ونک که مرکز این محله است رسید. از میدان پیروزان در شمال و خیابان ملاصدرا در جنوب نیز دسترسی محلی وجود دارد. اما از سمت غربی، از بزرگراه چمران به داخل ده ونک ورودی ماشین وجود نداشته و تنها می توان پیاده وارد ده ونک شد. شاید یکی از دلایلی که این محله به نسبت دیگر روستاهای تهران با سرعت کمتری به یک باره در کام شهری شدن فرو رفته همین دسترسی سخت به محله و قرارنگرفتن در مسیر راه های اصلی شهری باشد، به طوری که تنها نوعی گذرگاه افراد محلی است. مزیتی که امیدواریم همواره برجای بماند تا اندک گوشه هایی از بافت روستایی این گونه محله ها حفظ شود.
در گذشته محدوده ی اراضی ده ونک بسیار بزرگ تر از امروز بوده، از شمال تا پارک وی، از شرق تا خیابان ولیعصر، از غرب تا روستای فرح زاد و از جنوب تا شمال خیابان امیرآباد ( کارگر شمالی ) جزو زمین های زراعی و باغ های میوه ونکی ها بوده است. به استناد خاطرات یکی از اهالی، در کودکی چند شب را بر روی خرمن هایشان در منطقه ی پارک امروزی خوابیده اند.
منطقه مسکونی ده ونک سابق تنها حدفاصل باغ بزرگ ونک تا میدان ده ونک بوده و پایین تر از آن همه باغ های میوه و زمین های کشاورزی بوده که به مرور زمان، تکه تکه هایی از آن ها به فروش رفته و ساختمان سازی شده و به صورت مسکونی درآمده اند.
در کتاب « جغرافیای تاریخی تهران » آمده : « قریه ونک در فاصله یک فرسنگی شمال غربی تهران از قدیمی ترین قرای ری بوده، جاده ی آن سابقاً از طریق یوسف آباد بود و اکنون از جاده شمیران، پس از آن که از تپه و ساختمان های یوسف آباد و کافه معروف به آبشار بگذرند و چند کیلومتر بالاتر روند جاده ای فرعی از دست چپ جدا شده به سمت غرب می رود و به مسافتی نسبتاً کوتاه به ونک می رسد» .
ده ونک، سالیان بسیار محل زندگی میرزا یوسف آشتیانی ملقب به مستوفی الممالک، صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار بوده است و اکنون نیز چند تن از خاندان ایشان در باقی مانده اراضی و املاک موروثی زندگی می کنند.
نام ونک تشکیل شده از دو حرف « ون » به معنی درخت و علامت کوچکی « ک » و معنی نام ونک « درخت کوچک » است.
مهمترین جاهای ده ونک از این قرار است:
مسجد جامع ده ونک - با قدمتی بیش از 300 سال در حال حاضر یکی از قدیمی ترین کانون های اجتماع مردم ونک می باشد. این مسجد در قسمت شمالی ده ونک، در کوچه حسینیه قرار دارد و زیر نظر امور مساجد و به صورت هیات امنایی اداره می شود و تمام اعضای هیات امنای آن از بومیان ونک می باشند.
دانشگاه الزهرا - این دانشگاه در غرب خیابان شیخ بهایی قرار دارد و یکی از مهمترین دانشگاه های تهران و بزرگترین دانشگاه دخترانه ایران است. این دانشگاه در گذشته با عنوان « مدرسه عالی دختران » در باغ بزرگی با نام « باغ مقبره » ساخته شده بود. نخستین رئیس و بنیان گذار این مدرسه مرحوم دکتر کریم فاطمی بوده است.
اکنون دانشجویان فراوانی از دیگر نقاط تهران و دیگر شهرستان ها در این دانشگاه به تحصیل مشغول هستند و تعداد بسیاری از رفت و آمدها در ده ونک از دانشجویان است.
آرامگاه خانوادگی مستوفی الممالک – در گوشه ای از باغ با صفای دانشگاه ( باغ مقبره، که هنوز هم به این نام مشهور است )، آرامگاه خانوادگی مستوفی الممالک قرار دارد. در این آرامگاه، میرزا یوسف مستوفی الممالک ( صدراعظم ناصرالدین شاه ) و فرزندش میرزا حسن مستوفی الممالک و تنی چند از یاران و فرزندان ایشان دفن هستند.
ده ونک از گذشته های بسیار دور به شوند آب و هوای مطبوع و خنک به ویژه در تابستان، از طرفی هم منطقه ی مناسبی جهت کشاورزی و باغداری بوده و هم منطقه ای ییلاقی و مهاجرپذیر در تهران به حساب می آمده به طوری که بسیاری از اهالی هنگام تابستان، خانه ها و باغ های خود را به کسانی که از تهران می آمدند کرایه داده و خود در باغ های خارج از ده که اکنون سعادت آباد و شهرک غرب و آتی ساز بر روی آن ها ساخته شده زندگی می کردند. حتی در « باغ مقبره » همه ساله چادر زده می شد و میزبان ییلاق نشینان تهران بوده است. به استناد خاطرات یکی از اهالی در دوره ای که شاید مربوط به جنگ جهانی اول و یا دوم بوده در این باغ لهستانی ها چادر زده و اتراق کرده بودند.
نام خانوادگی اغلب بومی های ونک، ونکی، زاهدی، شکرآبی، حسینی، ساسانی، عالمی، عبدالباقیان، اوشانی، مهدی قلی و امیری نیکو و ... می باشد. برخی از آن ها از سادات هستند ولی نسبشان نه به امامزاده قاضی الصابر بلکه به امامزاده سید زاهد شکرآب بالاتر از روستای آهار فشم می رسد.
زبان اهالی بومی، فارسی با کمی لهجه شمیرانی ( شمرونی ) است ولی غیر بومی ها بسته به این که اهل کجا باشند متفاوت است.
غیر بومی ها که اکنون بخش قابل توجهی از جمعیت ده ونک را تشکیل می دهند و برخی از آنها حتی دو یا سه نسل است که در این محله زندگی می کنند اهل شهرهایی همچون رشت، خرم آباد، همدان، اردبیل، آذربایجان، نایین، اهواز، آبادان و ... هستند.
در زمان صدارت میرزا یوسف مستوفی الممالک، تعدادی از ارامنه جلفای اصفهان و خرقان به ده ونک مهاجرت داده شدند و قسمتی از زمین های ده ونک به آن ها واگذار شد. میرزا یوسف برای آن ها قلعه و کلیسایی ساخت که اکنون به « قلعه ارامنه » مشهور است و ارامنه، پس از گذشت چندین نسل هنوز هم در آن محله که حصار دارد و شبیه شهرک است زندگی می کنند. این قلعه امروزه خارج از ده ونک و در شرق آن قرار دارد.
محصولات زراعی ده ونک شامل گندم، جو و میوه های فصلی شامل توت، شاه توت، انار، گردو، انجیر، گیلاس، آلبالو، ازگیل و ... بوده که قسمت بسیار کوچکی از آن باغ ها هنوز برجای مانده است.
در زمان رضاشاه کارخانه ی شماره 5 در ونک تاسیس شد که محصولاتی از قبیل لاستیک، ماسک و ... را تولید می کرد. امروزه این کارخانه دایر نیست ولی محدوده ی آن هنوز با عنوان محله کارخانه شناخته می شود.
شاید از محل سکونت شما تا ده ونک راهی نباشد ولی هرگز به آن پا نگذاشته باشید. بد نیست لختی از هیاهوی شهر جدا شده و در کوچه پس کوچه های آن گام بردارید.
نظرات شما عزیزان:
تبادل لینک هوشمند 