داريوش هخامنشي، پسر ويشتاسپ از بزرگان پارس در نخستين روز از جشن‌ مهرگان در سال ٥٢٢ پيش از ميلاد، به كمک سران هفت خانواده‌ی اشرافی پارسی بر تخت شاهی تكيه زد و مدت ٣٦ سال شاهنشاه ايران بود. ديروز، بنابر برابرگذاری های تاريخی، برابر بود با برتخت‌نشينی داريوش‌شاه.
در سنگ‌نبشته‌ی بيستون، داريوش بزرگ دباره‌ی به دوش گرفتن جايگاه پادشاهی اين‌گونه می گويد: «به خواست اهورا‌مزدا من شاه هستم، اهورا‌مزدا پادشاهی را به من ارزانی داشت.»
داريوش پس از بر‌تخت نشستن،‌ شورش‌های درون‌كشوری را فرونشاند و نظام شاهنشاهی را استواری بخشيد و سرزمين‌هايی چند به اين شاهنشاهی افزود.
 تخت جمشيد به دستور داريوش بزرگ، كار ساختش، آغاز شد هرچند كه ساختش، بيش از ١٠٠ سال به درازا انجاميد. از ديگر كارهاي ارزنده‌ي داريوش مي‌توان به ساخت آبراهي اشاره كرد كه درياي سرخ را به رود نيل پيوند مي‌داده است، (همان كانال سوئز است) اين كاري بزرگ و بي‌گمان يكي از شاهكار‌هاي مهندسي جهان باستان است.
او ارتشي نيرومند، گرد آورد و سپاهي با نام سپاه جاويدان كه شمار سربازان آن‌ به10 هزار تن مي‌رسيد و هيچگاه از شمار آنان كم نمي‌شد(چرا كه بسيار زود جاهاي خالي را پر مي‌كردند)‌، پايه گذارد.
رخدادنگاران به داريوش، فرنام(:لقب) بزرگ داده‌اند چرا‌كه پس از او، بسياري از فرمانروايان تاريخ همچون اسكندر، پادشاهان سلوكي، پادشاهان ساساني و خلفاي بني‌اميه و بني‌عباس هريك به گونه‌اي از روش كشورداري داريوش بزرگ الگو‌برداري كرده‌اند. 
به نقل از كتاب تاريخ ايران دوره هخامنشيان‌(به برگردان مرتضا ثاقب‌فر)؛ افلاتون در هفتمين نامه‌ي مشهور خود، اشاره‌ي گذرايي كرده كه: «‌داريوش قانون‌گذار بزرگ ايران باستان بوده است و از اين رو توانست  شاهنشاهي خود را حفظ كند، چراكه او فرمان داد اهميت قوانين نوشته شده‌ي موجود، بررسي و شناخته شود.»
پايه‌گذاری دستگاه منظم اداری در ايران
برجسته‌ترين ويژگي داريوش بزرگ به عنوان يك فرماندار، توجه شخصي بود كه به كارهاي سلطنتي داشت،آن‌گونه كه پيداست وي شماري كارمند متخصص در امور ايالت در اختيار داشته باشد كه يا آن‌‌ها را به عنوان رايزن(:مشاور) نزد خود نگاه می داشت يا به عنوان ماموران خود (برای اقدام) گسيل می كرد.
در زمان فرمانروايی داريوش‏ ٢٥ كشور جز شاهنشاهي ايران بودند. در همه‌ي اين ٢٥ كشور پول ايران رايج بود و ايرانيان در اين كشورها داراي احترام بودند.
داريوش بزرگ ناسيوناليسم ايرانی را پايه گذارد. وی بر ايرانی بودن همه‌ی كارها پافشاری و تعصب می ورزيد.
 آرامگاه داريوش بزرگ در مرودشت فارس در نقش رستم است.