بنام خدا
|
پاسارگاد، نخستین باغ ایرانی است |
خبرنگار امرداد - آفتاب یزدانی :
سال گذشته ٩ باغ ایرانی به سیاهه‌ی(:فهرست) میراث جهانی یونسکو پیوست تا نام باغ‌های ایرانی را برای همیشه در حافظه‌ی مردم جهان جاودانه كند.
باغ‌هایی چون پاسارگاد و ارم در استان فارس، پهلوان‌پور و دولت‌آباد از استان یزد، فین و چهلستون از استان اصفهان، اكبریه از استان خراسان جنوبی، عباس‌آباد از استان مازندران و شاهزاده ماهان از استان كرمان كه برای بسیاری نام‌هایی آشنا هستند، به سیاهه‌ی جهانی راه یافتند.
به گزارش جام‌جم آنلاین و بنا به گفته‌ی رضا نوری‌شاد‌مهانی، دكترای باستان‌شناسی كه پژوهش‌هایی در زمینه‌ی باغ‌های ایرانی داشته است این رخداد، از آن روی ارزشمند است كه از ١٢ باغ ثبت شده در جهان ٩ باغ از آنِ ایران است.
١٢ باغ اكنون در سیاهه‌ی جهانی ثبت شده‌اند. دوتا از آن‌ها، تاج محل و آرامگاه همایون، پادشاه گوركانی در هند است و دیگری باغ شالیمار در پاكستان است. اما ٩تای دیگر به نام ایران است و نشان می‌دهد باغسازی ایرانی‌ها برای كارشناسان یونسكو ارج و ارزش بسیار دارد.
رضا نوری‌شاد‌مهانی در این گفت‌و‌گو در پاسخ به این پرسش كه دیرینگی باغسازی در ایران و جهان به چه زمانی برمی‌گردد؟، گفت:
بنابر یافته‌های باستان‌شناسی، نخستین باغ، در عراق در جایی به نام «چوغا مامی» پیدا شده است. در این گستره زمین‌های كشاورزی به‌گونه‌ی افشان آبیاری می‌شده‌اند و باستان‌شناسان دیرینگی این گستره را به هزاره‌ی ششم پیش از میلاد نسبت می‌دهند. در مصر نیز در هزاره‌ی سوم پیش از میلاد، باغ‌های سلطنتی را داریم. در نوشتارهای استوره‌ای و مذهبی به باغ‌های معابد سوم در میان‌رودان(بین‌النهرین) اشاره شده، اما بی‌گمان این آشوری‌ها بوده‌اند كه در هزاره‌ی نخست پیش از میلاد پدیده‌آورنده‌ی باغ‌های یادمانی بوده كه شاید مهم‌ترین این باغ‌ها، باغ معلق بابل بوده است.
پاسارگاد
این پژوهشگر باستان‌شناس، درباره‌ی پیشینه‌ی باغسازی در ایران گفت:
پیشینه‌ی باغ در ایران برپایه‌ی یافته‌های باستان‌شناسی به «پاسارگاد» برمی‌گردد، یعنی جایگاه شهریاری كورش هخامنشی. در كاوش‌های باستان‌شناختی در این گستره یك سامانه‌ی آبیاری كه دربردارنده‌ی جوی‌ها و حوضچه‌هایی است، پیدا شده است. این سامانه؛ كاخ‌ها را دربرداشته و چون دارای ٤ كرت هم بوده است بنابراین پاسارگاد را می‌توانیم یك شهر برپایه‌ی نقشه‌ی چارباغ بدانیم. این فرض اگر درست باشد، پاسارگاد كهن‌ترین باغ ایرانی به شمار می‌رود.
نمونه‌ای از آبراه باغ شاهی پاسارگاد
در روزگار هخامنشی، ساسانی و به‌ویژه در دوره‌ی اسلامی، باغ‌های ایرانی هم جایی برای گردش و شادی هستند و هم نمادی از بهشت به شمار می‌آیند.
به گفته‌ی رضا نوری‌شاد‌مهانی؛ در آموزه‌های مزدایی، بودا و حتا اسلامی بهترین جای بهشت جایی است كه ٤ نهر از آن مشتق می‌شده است. در واقع یك نگرش فلسفی بوده كه خودش را در نقشه‌ی باغ به‌گونه‌ی كاركردی نشان داده است.
او به باغ‌هایی كه در روزگار اسلامی در ایران ساخته شده، اشاره كرد و گفت:
ما باغ‌های بسیاری داشته‌ایم كه شوربختانه اثری از آن‌ها نمانده است. اگر در متون پیگیری كنید ملك‌شاه سلجوقی باغ‌های بسیاری را در اصفهان می‌سازد همچون باغ بكر یا احمد سیاه كه دارای حوضچه‌ها و كوشك‌های بزرگ بوده است. یا این را می‌دانیم كه كهن‌ترین نقشه‌ی باغ در روزگار ایلخانی به نام رشیدالدین فضل‌الله همدانی ثبت شده است كه درباره‌ی باغ اوجان تبریز است، اما این روزها این باغ‌ها را تنها در منابع مكتوب داریم.
درواقع از زمان صفویه به این سو باغسازی از نظر كمی گسترش پیدا می‌كند و ما در این هنگامه دو‌گونه باغ داریم. باغ محصور بزرگ یا همان چارباغ و باغ‌های كوچك‌تری كه درون كاخ هستند.
این باستان‌شناس و پژوهشگر درباره‌ی كاركرد باغ‌ها در ایران گفت:
باغ‌ها دو كاركرد داشته‌اند؛ باغ‌كاخ كه هسته‌ی اصلی آن را كاخ یا كوشك تشكیل می‌دهد؛ كاركرد سلطنتی داشته است و كم و بیش در همه‌ی سرزمین‌های اسلامی رواج داشته است. گونه‌ی دوم باغ‌آرامگاه است كه آرامگاه‌هایی برای بزرگان را در بر‌می‌گرفته و اشاره‌ای بوده به بهشت. از همین روی است كه می‌بینیم یك باغ و فضای دل‌انگیز پیرامون آرامگاه ساخته می‌شود.
به گفته‌ی وی در این باغ‌ها، آرامگاه‌گنبد‌گونه، نماد آسمان و بهشت است. درخت سرو، نماد جاودانگی یا زندگی همیشگی و سازه‌های ٨ ضلعی اشاره به لذت‌های ٨گانه‌ای است كه یك نیك‌كردار در بهشت از آن بهره‌مند می‌شود. نكته‌ی درخور توجه این است كه باغ پاسارگاد نیز هم باغ‌كاخ و هم باغ‌آرامگاه به شمار می‌آید.
و اما رواج الگوی باغ ایرانی در جهان. رضا نوری‌شاد‌مهانی در این باره گفت:
سه الگو در باغسازی داریم؛ الگوی چینی، الگوی شمال مدیترانه و الگوی ایرانی.
الگوی چینی در كشورهای خاور دور كاربری داشته و دارد و الگوی شمال مدیترانه، الگویی است كه كشورهای اروپایی از آن بهره می‌گیرند. الگوی ایرانی نیز الگویی است كه كشورهای اسلامی بیشتر از این الگو سود می‌جویند.
نوری شادمهانی با توجه به این كه نگرش مذهبی و خشك بودن اقلیم ایران،دو شوندی(دلیلی) بوده كه ایرانی‌ها را به سمت و سوی باغسازی كشانده و الگویی به نام باغ ایرانی را پدید آورده، گفت:
ما یك الگوی متفاوت چندهزارساله در باغسازی به نام الگوی ایرانی داریم اما شوربختانه این روزها در بوستان‌هایی كه در ایران ساخته می‌شود، نقشه و بافت اروپایی دیده می‌شود تا ایرانی! شاید شوند(:دلیل) این علاقه‌مندی به الگوهای مدیترانه‌ای نیز گرایش به فرهنگ باخترزمین است.
او در دنباله‌ی گفتارش به باغ‌های بیشمار ایرانی اشاره كرد كه داریم اما ثبت جهانی نشده‌اند.
رضا نوری‌شاد‌مهانی باغ‌های طبس، صفی‌آباد بهشهر، باغ‌های قزوین همچنین باغ هشت بهشت اصفهان، باغ عفیف‌آباد شیراز و بسیاری از باغ‌های دیگر را نام برد كه توانمندی جهانی شدن دارند.
رضا نوری‌شاد‌مهانی در پاسخ به ارزشمندترین ویژگی باغ‌های ایرانی، گفت:
تبادل لینک هوشمند 